Sinema tarihindeki ilk sesli film 1927 tarihli “Caz Şarkıcısı” filmi olsa da, sinemanın müzikle olan ilişkisi daha önceye, sessiz film dönemine dayanır. Lumiere Kardeşler sinematografın icadıyla birlikte kaydettikleri görüntüleri Paris’te bir kafede gösterime sunarken bile görüntülere piyano eşliğinde dönemin popüler müzikleri eşlik etmiştir. Solo piyanoyla başlayan sinema-müzik ilişkisi sessiz film döneminde salonlarda kurulan orkestralara kadar uzanmıştır. Sesli filmlerin başlamasıyla ilk olarak operet ve vodvili biçimleriyle kullanılan müziğin ardından filmin senaryosuna ve kurgusuna özel olarak üretilen ‘film müziği’ bilinci bütün dünya sinemasında etkisini göstermiştir.

Müziğin sinemayla olan birlikteliği ayrı bir çalışma konusu olup, bu yazı Türk sinemasının ‘film müziği’ kavramıyla olan ilişkisini ve sinemamızın yüz yılı içerisinde saygıyla andığımız ünlü Türk Film Müziği bestekârlarını incelemektedir. Sesli sinemanın ilk dönemleri, Sinemacılar dönemi, Arabesk film furyasıyla değişen müzik kültürü, 12 Eylül sonrası gelişmeleri ve günümüzdeki yeni yapılanma olarak konuyu ana başlıklara ayırmakla birlikte, yazı Türk sinemasında ‘film müziği’ kültürüne bir saygı duruşu niteliğinden öte bir amaç taşımamaktadır.

Günümüzde ortalama bir vizyon seyircisi genel olarak film müziği/şarkısı konusunda filmin kendisiyle eş değer bir bilince sahip. Örneğin Bodyguard filmi denince çoğunluğun aklına filmle alakalı şarkı hemen geliveriyor ya da “Dark Knight Üçlemesi”nin müziklerini yapan Hans Zimmer’ı diğer çalışmalarını dinledikleri zaman tanıyacak bir konumda. Darren Aronofsky filmleri söz konusu olunca Clint Mansell’ın çalışmalarına film içerisinde ayrı bir dikkat ediliyor ve bu besteciler sinemaseverler tarafından özel olarak takip edilmekte. Ancak Türk bestekârları arasından eski isimler bir yana, günümüz yeni yapılanma süreci içerisinde Türk film müziği yapan sanatçılara karşı seyircinin duyduğu ilgi çok az. Müzikle ilgilenen seyirciler haricinde, Türk televizyon dizilerinden tanınan müzisyenler dışında örnek verebilecek Türk sineması seyircisi sayısının azlığı, ancak bu konuya sinemamızın pek fazla ağırlık vermemesinden kaynaklı olabilir. 1996 yapımı Eşkıya filminin müzik albümü rekor satış adedine sahip bir film olmakla birlikte müziklerin bestesini yapan isim çoğu kişi için soru işaretidir. Bu yazı ‘eksik’ bilincin oluşmasına, unutulan isimlerin yeniden hatırlanmasına küçük de olsa bir katkı sağlamak için hazırlanmıştır.

1930’lu Yıllar: İlk Sesli ve Şarkılı Filmler

Bu dönem Türk sinemasına operetleriyle damga vurmuş ismi Muhsin Ertuğrul’dur. Yaptığı operetlerle Amerika ve Avrupa’da moda olmuş müzikal akımı Türk sinemasına da yerleştirmeye çalışan Muhsin Ertuğrul’un o zamanki operet tarzı filmlerinin bir çoğu kayıptır. 1931 yılında “İstanbul Sokakları’nda” filmi Türk Sinemasının ilk sesli filmi olarak kabul edilmektedir. Bu film aynı zamanda sinemamızın ilk şarkılı filmidir ve de ilk ortak yapım filmidir (Türkiye-Yunanistan-Mısır ortak yapımı). Daha çok şarkı ağırlıklı geçen filmin özgün müziğinin kime ait olduğu konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

30 ve 40’lı yıllardaki sesli filmlere bakıldığında, tam olarak özgün müzik bestecilerinden bahsetmek pek olası değil. Daha çok şarkılar üzerinden ilerleyen filmler arasından Cemal Reşit Rey’in müziklerini yaptığı 1934 yılı “Aysel: Bataklı Damın Kızı” filmini ayırabiliriz. 10. Yıl Marşı’nın bestecisi Cemal Reşit Rey, ayrıca 1950 yapımı “Lüküs Hayat” filminin müziklerini de yapan bir isim olarak ilk film müziği bestecilerinden biridir.

1950’li Yıllar: Sinemacılar Dönemi

1950’li yıllara kadar Türk Sinemasında genel olarak Dünya’yı yakalama, gelişmelere ayak uydurma arzusu görülmektedir. 50’li yıllarda Ömer Lütfi Akad’ın “Vurun Kahpeye (1949)” ve “Kanun Namına (1952)” filmleriyle başlayan “Sinemacılar Dönemi” sinemanın dilini özgün bir şekilde kullanan, yeşilçamın temelinin atıldığı Türk sinemasının en parlak dönemlerini temsil eder. Bu dönem Türk sineması film müzikleri üzerine unutulmaz işlereimza atmış bestekarlara da tanıklık etmiştir; Nedim Otyam, Yalçın Tuna, Metin Bükey, Cahit Berkay gibi isimler bu dönemde sinemamızın çok önemli filmlerine besteler yapmışlardır. Artık bu dönem için film müziklerinin görüntülere eşlik etmek amacıyla ek olarak yerleştirilmiş olarak değil, filmin senaryosuna, kurgusuna, hikayesine destek veren bir ana öğe olarak kullandığını örneklerde görmek mümkün.

Film için özgün müzik üretiminin ilk isimlerinden biri olan Nedim Otyam (1919-2008), başta bestekar olmak üzere yönetmen, yapımcı, orkestra şefi, eğitimci gibi pek çok unvana sahip, Türk sinemasına değerli eserler bırakmış en önemli sanatçılardan biridir. 1950 yılında “İstanbul’un Fethi” filmi için bir ilk olarak orkestra kuran Nedim Otyam’ın film müziği bestelediği başlıca filmleri; Dudaktan Kalbe, İstanbul Çiçekleri, Lale Devri, Yurda Dönüş, İsyancılar, Çalıkuşu, Kaçıklık Diploması ve Acı Gönül’dür.

Türk müziği alanında yaptığı çalışmalarla ve tiyatro, bale, opera gibi diğer sanat dallarına bestelediği müziklerle Türk Müzik Tarihi’nde önemli bir yere sahip olan Yalçın Tuna aynı zamanda Türk Sinemasına yaptığı bestelerle de katkı sağlamış bir isimdir. 1934 doğumlu Tuna, çok üretken bir sanatçı olmakla birlikte Türk ses sistemiyle ilgili çalışmalar yapmış araştırmacı bir isimdir. Toprak Ana, Keşanlı Ali Destanı, Yılanların Öcü, Namus Düşmanı, İstanbul’da Aşk Başkadır ve daha bir çok filmin müziklerini Yalçın Tuna hazırlamıştır.

Yaklaşık 150 filmin müziğini yaptı, ancak çoğumuzla yolu “Samanyolu” şarkısıyla kesişti. Şarkıyı seslendiren Berkant’ı çoğumuz tanırız, peki ya bestecisini? Türk musikisinin önemli sanatçılarından udi Metin Bükey (1933-1997) Turist Ömer’den, Türkan Şoray’ın başrol oynadığı “Vesikalı Yarım”, “Artık Sevmeyeceğim”, “Dünyanın En Güzel Kadını”, “Fosforlu Cevriye”, “Herkesin Sevgilisi” gibipek çok ünlü filme geniş bir yelpazede film müziği yapmıştır. Lütfi Akad’ın 1973 yapımı “Düğün” filmi ile Metin Erksan’ın 1965 yapımı “Sevmek Zamanı” filmlerinin de müziklerini yapan Metin Bükey, saymakla bitmeyecek daha bir çok tanındık bestenin sahibidir.

Sinemacılar Dönemi Türk Sineması’nın çok önemli eserlerini kapsayan bir periyod iken, bu dönemi Arabesk furyasının başladığıTürk sineması için buhranlı yıllar olarak kabul edilen dönem takip eder. O dönem ve sonrasına değinmeden önce, sinemacılar döneminin etkisini üzerinde taşıyan ve film müziği kavramına getirdiği pop yeniliklerle Türk sinema seyircisinin aklında sinema müziği denince akla gelen en popüler isim olan Cahit Berkay’ın da adını sinemacılar dönemi eser vermiş sanatçıların arasında anmak gerektiğini düşünüyorum. Anadolu Rock müziğin kurucularından biri olan Moğollar grubu üyesi ünlü sanatçı Cahit Berkay, müzikleriyle çoğu filme simge olmuş, henüz ilk notaları duymakla birlikte filmin adını söyleyebileceğimiz işlere imza atmıştır. Yazının giriş kısmında bahsettiğim sinema müziği kültürünün seyirciye aktarılması konusunda Cahit Berkay popüler ve önemli bir isimdir. “Selvi Boylum Al Yazmalım”, “Dila Hanım”, “Devlerin Aşkı”, “Davaro” gibi filmlerde bestelediği müzikler seyircinin filmle aynı seviyede değerlendireceği nitelikte işler olmuştur.

Türk sinemasında film müzikleri kavramı, görüntülere eşlik eden operet tarzı müzikten ve şarkı ağırlıklı müzikallerden 60’lı ve 70’li yıllarda iyice kimliğini kazanmış, filmin bir parçası haline gelmiş, sinemanın diline uygun bir yapıya dönüşmüştür. Ancak daha sonra Türk sinemasının yapısıyla paralel olarak film müzikleri de bir değişim, duraklama ve gerileme dönemine girecektir.

Kaynaklar

Türk Sinemasında Yapılan Müzikal Filmlerde, Müzikal Parçalar ve Olay Örgüsü Arasındaki İlişki – Anı Sağkan

Sinema ve Müzik, Kısa Bir Tarihsel Bakış – Pınar Alço

Film Müziği Hakkında- Okan Toker

Sinema ve Müzik – İrfan Erdoğan , Pınar Beşevli Solmaz